Αλήθεια, έχετε συζητήσει ποτέ με φίλους σας για προσωπικές εμπειρίες σεξουαλικής παρενόχλησης; Για οτιδήποτε μπορεί να περιλαμβάνεται μέσα σε αυτό, από το πιο “λίγο” (δεν πιστεύω ότι υπάρχει λίγο) μέχρι το πιο πολύ.

   Εγώ είχα μια τέτοια συζήτηση πριν από λίγες μέρες με αγαπημένους μου ανθρώπους. Εντάξει, ήταν στα πλαίσια εκπαίδευσης και δουλειάς πάνω στην προσωπική ανάπτυξη, αλλά ουσιαστικά και πραγματικά πρόκειται για συζήτηση μεταξύ φίλων. Απλά, είναι οι συζητήσεις που δε συνηθίζουμε να κάνουμε γενικά στις συναντήσεις μας όλοι, αν και θα έπρεπε, αντί να μιλάμε περί ανέμων και υδάτων.

   Έχω λοιπόν να σας πω ότι δεν υπήρχε ούτε ένας στα 10 άτομα που ήμασταν που να μην είχε να αναφέρει ένα τέτοιο περιστατικό. Εντυπωσιάστηκα. Το me too τελικά είναι πολύ  περισσότερο me too από ό,τι θέλουμε να πιστεύουμε και δεν ομολογούμε.

  Και δεν είναι καθόλου ανάγκη να πρόκειται για ολοκληρωμένο βιασμό, ολοκληρωμένο εννοώ με τη σημασία της πράξης αυτής καθεαυτής σε όλα της τα στάδια. Γιατί και μόνο η υπόνοια που υπάρχει, και μόνο η παραμικρή νύξη που γίνεται, μια χαρά ολοκληρωμένο έγκλημα είναι, αφού μιλάμε κυρίως για τραύμα σε μια παιδική ψυχή.

   Ένας θείος, ένας ξάδερφος, ένας φίλος του μπαμπά, ένας γείτονας, μια θεία, μια φίλη της μαμάς, μια φίλη της αδερφής. Γιατί, ναι, υπάρχει παρενόχληση και από γυναίκες προς τα αγόρια και μη φανταστείτε ότι εκείνα το απολαμβάνουν. Είναι παρενόχληση, τέλος. Η λέξη τα λέει όλα. Έρχεται κάποιος, και λόγω μεγαλύτερης δικής του ηλικίας και , συνήθως, πολύ μικρής δικής σου, παραβιάζει το χώρο σου και μπαίνει με το έτσι θέλω. Καταπατά την αξιοπρέπεια και την ελευθερία σου. Και αυτομάτως βάζει ένα λουκέτο σε κάποιους τομείς της ζωής σου, μάλλον δε για την υπόλοιπη ζωή σου.

   Δε θα μιλήσω εδώ για τις εξαιρετικά βαριές περιπτώσεις του καθόλα ολοκληρωμένου βιασμού, για το “πολύ” όπως είπα, γιατί εκεί κάποια στιγμή γίνεται ίσως η αποκάλυψη, λαμβάνεται κάποια δράση, κάτι γίνεται τελοσπάντων, αν και πολλά άλλα περισσότερα θα έπρεπε να γίνονται.

   Εκείνο για το οποίο θέλω να μιλήσω είναι οι άλλες, οι πολλές, οι “απλές, καθημερινές” περιπτώσεις, αυτές που καθένας τελικά από τους φίλους μου είχε να αναφέρει από την παιδική του ηλικία. Γιατί από κει ξεκινάει το πρόβλημα , από εκεί ξεκινάνε όλα τα άλλα. Για τις περιπτώσεις εκείνες που συμβαίνουν, έτσι απλά, μέσα στο ευρύτερο οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον, ακόμη και στις “καλύτερες οικογένειες”.

   Για σκεφτείτε.. ή θυμηθείτε.. Είναι ο ενήλικας του περιβάλλοντος που βλέπει το μικρό, γλυκό, όμορφο παιδάκι, κορίτσι ή αγόρι, δεν έχει σημασία, και του κάνει μια ωραία αγκαλιά φιλική, οικογενειακή. Απλά αυτή η αγκαλιά είναι λίγο παραπάνω “ωραία”, λίγο πιο ¨χειροπιαστή”, λίγο πιο “ζωντανή”. Είναι κι ένα χάδι κάπως διαφορετικό, ένα τσιμπηματάκι, ένα χτυπηματάκι, διάφορα τέτοια λίγο “διαφορετικά”.. Αλλά από αγάπη βρε παιδί μου, από έναν άνθρωπο “δικό” μας, σαν να είναι η μαμά ή ο μπαμπάς, τίποτε παραπάνω..

   Γιατί όμως το παιδάκι δε νιώθει καλά μ΄αυτό; Γιατί ενστικτωδώς κάτι δεν του αρέσει; Γιατί η μαμά κι ο μπαμπάς δεν το βλέπουν; Και τώρα το παιδάκι τι να πει; Να τους το πει; Ότι κάτι το ενοχλεί, ότι δε θέλει; Αυτό. ΔΕ ΘΕΛΕΙ! 

   Μα ποια είναι συνήθως η απάντηση; Ήταν τουλάχιστον στα δικά μας τα χρόνια, νομίζω και τώρα λίγο – πολύ το ίδιο είναι. “Μα πήγαινε στο θείο, καν΄του μια αγκαλιά, εκείνος σ΄αγαπάει!”. Στο θείος βάλτε ό,τι θέλετε, ό,τι ταιριάζει κάθε φορά. “Γιατί δε δίνεις ένα φιλάκι στη θεία, γιατί δεν της μιλάς, γιατί φεύγεις μακριά της; Εκείνη τόσο θέλει να σε χαρεί!”. Και άλλες τέτοιες άκυρες και ανόητες απαντήσεις-ερωτήσεις και προτροπές.

   Κι αν τελικά το παιδί πει ότι κάπως του φαίνεται αυτή η επαφή, ότι κάτι περίεργο έχει, τι θα πει ο γονιός; Τι έλεγε μέχρι τώρα; Γιατί προσπαθώ να δείξω πώς φτάσαμε να αποδεχόμαστε τόσες πολλές παρενοχλήσεις ως κοινωνία μέχρι σήμερα. Ίσως αυτό να αλλάξει κάπως από δω και πέρα. Το γνωστό, το συνηθισμένο: “Μα είναι φίλος μας, είναι ο ξάδερφος σου, είναι ο δάσκαλος σου, είναι ο προπονητής σου!” και γενικά κάποιος είναι, που εννοείται πως είναι υπεράνω πάσης υποψίας κι εσύ είσαι ένα παιδί που απλώς δεν ξέρει τίποτα. Μπορεί να είσαι και ένα αγενές παιδί. Κι εσύ, το παιδί, ξέρεις από πριν τι θα πει ο γονιός. Ή το υποθέτεις και το φαντάζεσαι τουλάχιστον. Μάταιος θα είναι ο κόπος σου. Οπότε επιλέγεις να μην πεις τίποτα.

   Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, πιο σοβαρό και πιο καθοριστικό. Η ενοχή. Η ντροπή. Ακόμη κι αν είναι πολύ μικρό ένα παιδί, νιώθει πως εκείνο είναι ένοχο για τη συμπεριφορά του ενήλικα. Έχει τη ντροπή μέσα του. Γιατί; Μα γιατί του την καλλιέργησαν. Πάλι οι γονείς. Και οι γιαγιάδες και οι παππούδες. Και η κοινωνία ολόκληρη. Ειδικά τα κορίτσια. Μεγαλώνουν με την ενοχή, τόσο, που λες και είναι έμφυτη. Δεν είναι. Τους την εμφύτευσαν κάποια στιγμή άλλοι. “Εσύ είσαι κορίτσι και τα κορίτσια δεν κάθονται έτσι. Τα καλά κορίτσια δε φοράνε τέτοιες φούστες. Τα κορίτσια δε μιλάνε έτσι. Τα σωστά κορίτσια δε χορεύουν έτσι”. Κι ένα σωρό άλλα πράγματα που ΔΕΝ κάνουν τα κορίτσια. “Τα κορίτσια τα καημένα κι ούτε λέξη πια γι΄αυτά”, που λέει και ο Διονύσης Σαββόπουλος με μεγάλη ακρίβεια.. Κι αν είναι και λίγο παραπάνω όμορφα, εκείνα κι αν νιώθουν ενοχή. Ενοχή για την ομορφιά τους. Πόσο πιο εγκληματική να γίνει μια κοινωνία;

   “Μαθαίνουμε στα κορίτσια την ντροπή. Κλείσε τα πόδια σου. Σκεπάσου.Τις κάνουμε να νιώθουν λες και είναι ήδη ένοχες για κάτι επειδή γεννήθηκαν γυναίκες. Και έτσι τα κορίτσια μεγαλώνουν και γίνονται γυναίκες που δεν μπορούν να πουν ότι νιώθουν επιθυμία. Που βουβαίνονται. Που δεν μπορούν να πουν τι πραγματικά σκέφτονται. Που έχουν μετατρέψει την προσποίηση σε τέχνη.” γράφει πολύ ρεαλιστικά η Chiamando Negozi Adichie στο βιβλίο της Ας Είμαστε Όλοι Φεμινιστές.

   Όλοι όσοι έχουν ζήσει περιστατικά παρενόχλησης, όλοι, κορίτσια και αγόρια, έχουν νιώσει ντροπή να το αναφέρουν, ακριβώς γιατί αισθάνθηκαν ενοχή. Αισθάνθηκαν ότι εκείνοι έφταιγαν, ακριβώς γιατί ήταν όμορφα, τρυφερά, γλυκά παιδάκια. Αν δεν ήταν έτσι, το κακό δε θα γινόταν. Ντρέπονται λοιπόν να το πουν στους γονείς και φοβούνται ότι θα τα μαλώσουν. Καλύτερη η σιωπή..

   Είναι και η άλλη πιθανότητα. Το να το πει το παιδί στους γονείς κι εκείνοι να αντιδράσουν βίαια ως προς τον ενήλικα. Δηλαδή, ακριβώς επειδή σοκάρονται με αυτό που ακούν, να απειλήσουν ότι θα κάνουν κακό σ’ εκείνον που έκανε κακό στο παιδί τους. Εγώ για παράδειγμα, θα φοβόμουν να πω κάτι τέτοιο στον πατέρα μου, γιατί ξέρω πως θα έψαχνε αμέσως τον υπεύθυνο και δε θα τον άφηνε έτσι. Κι άλλη, επιπλέον ενοχή λοιπόν εδώ, να μη γίνεις εσύ η αιτία κάποιου άλλου κακού. Σιωπή και πάλι..

   Θέλω να πω ότι είναι πολύ δύσκολη η σωστή αντιμετώπιση και διαχείριση από τους γονείς. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να ακούς το παιδί σου, το αγαπημένο, το δικό σου το παιδί, που του έχεις δώσει τα πάντα, να σου λέει ότι κάποιος το έχει παρενοχλήσει σεξουαλικά, έστω και με μια υπόνοια. Πώς να το δεχτείς; Και τι να κάνεις μετά; Η μία “λύση”, η εύκολη, είναι να το αρνηθείς, να πεις ότι δεν μπορεί, δε συμβαίνει. Το παιδί κατάλαβε λάθος. Η άλλη “λύση”, εύκολη κι αυτή, είναι να πας και να πιάσεις αυτόν που το έκανε, εν βρασμώ ψυχής όμως, και ναι μεν θα τον σταματήσεις, αλλά στο μεταξύ θα έχεις εκθέσει άσχημα τον παιδί σου και θα το έχεις κάνει ίσως να κλειστεί στον εαυτό του από φόβο και ντροπή. Η δύσκολη λύση είναι να δείξεις ψυχραιμία και να ΑΚΟΥΣΕΙΣ το παιδί σου. Να καθίσεις μαζί του και να το αφήσεις να μιλήσει. Να το κάνεις να νιώσει ότι μπορεί να σου πει τα πάντα, τα πάντα. Ώστε να πάρεις όλες τις πληροφορίες που χρειάζεσαι και να αντιμετωπίσεις μετά με τον κατάλληλο τρόπο αυτόν που του πρέπει ένα γερό μάθημα. Και κυρίως, να δώσεις ένα μάθημα κι ένα παράδειγμα στην κοινωνία. Στους τόσους άλλους γύρω σου που χρειάζονται αυτό το πρότυπο συμπεριφοράς. Πώς αλλιώς θα γίνει η αλλαγή;

   Αναρωτιόταν λοιπόν ένας καλός μου φίλος.. Πώς θα σταματήσουμε τη λαίλαπα των παρενοχλήσεων; Και γενικά την κακοποίηση των γυναικών και των παιδιών; Τι πρέπει να γίνει για να τους αποκλείσουμε πια όλους αυτούς; Δε βρίσκω άλλη απάντηση από το να μεγαλώσουμε αλλιώς τα παιδιά μας. ΑΛΛΙΩΣ.

  Πώς; Μα ως ανεξάρτητες, αυτόνομες και αξιοσέβαστες προσωπικότητες, όπως και είναι. Δεν είναι κτήμα μας, δεν είναι υποχείρια μας, δεν είναι στρατιώτες μας, δεν είναι υπήκοοι μας. “Τα παιδιά σας δεν είναι παιδιά σας”, όπως λέει  σοφά και ο Χαλίλ Γκιμπράν. Δεν έχουμε καμία δικαιοδοσία επάνω τους, μόνο ευθύνη. Ευθύνη να τα μεγαλώσουμε έτσι ώστε να εξελιχθούν σε υγιείς ενήλικες και άξιους πολίτες μια καλύτερης κοινωνίας. Δε θα τους πούμε λοιπόν εμείς ποιος θα τα αγκαλιάσει και θα τα φιλήσει, ποιος θα τα χαϊδέψει , ποιος θα παίξει μαζί τους και πώς. Εκείνα θα το αποφασίζουν κάθε φορά αυτό, εκείνα μόνα τους. Αυτό που εμείς οφείλουμε να τους μάθουμε από την αρχή είναι πως το μόνο κριτήριο για το σε ποιον θα επιτρέψουν την εγγύτητα και την επαφή είναι το αν εκείνα θέλουν ή όχι και το πώς αισθάνονται με αυτό.

   Αν το παιδί δε θέλει να το φιλήσει η θεία, αν δε θέλει να το αγκαλιάσει ο παππούς, αν δε θέλει να το πετάξει ψηλά ο φίλος του μπαμπά, γιατί να είναι υποχρεωμένο να το δεχτεί; Γιατί είναι καημένη η γιαγιά που δεν μπορεί να ζουλήξει το εγγόνι της και δεν είναι καημένο το παιδάκι που 

το υποχρεώνουν να υποστεί το ζούληγμα ή εκείνα τα ενοχλητικά φιλιά της ξαδέρφης της μαμάς; Που μπορεί να αφήνουν και σάλια, ε; Θυμάμαι μια ζωή τον εαυτό μου να σκουπίζω το μάγουλό μου από τέτοια σάλια αγάπης, αηδία.. 

   Μα δεν είναι κι αυτά μια μορφή κάποιας παρενόχλησης και κακοποίησης; Που γίνονται με την καλύτερη διάθεση βέβαια, με αγάπη και σίγουρα κανέναν άλλο στόχο ή σκεπτικό. Αλλά γίνονται σε ένα παιδί που εκείνη την ώρα ΔΕ ΘΕΛΕΙ! Άρα είναι σίγουρα ενόχληση και είναι η βάση που μπαίνει για να έρθει κάποια στιγμή αργότερα και η παρενόχληση, από κάποιον άλλον βέβαια.

   Το πρόβλημα είναι ότι από τότε που γεννιέσαι σου μαθαίνουν να λες Ναι. Μάλλον, να μη λες Όχι. Γίνεται κάτι που δεν το θέλεις, δε σου αρέσει, σε ενοχλεί, αλλά σου έχουν μάθει ότι πρέπει να το δεχτείς και να το υποστείς. Έτσι ΠΡΕΠΕΙ. Στην αρχή λοιπόν δε λες Όχι στη θεία, στη γιαγιά, στη φιλενάδα της γιαγιάς, στη γειτόνισσα, στον αστείο φίλο του μπαμπά. Μετά , δε λες Όχι στο συμμαθητή, στον ξάδερφο, στο φίλο του ξαδέρφου, στο μαθητή της μεγάλης τάξης. Μετά, δε λες Όχι στο δάσκαλο, στον καθηγητή, στον προπονητή. Μετά, δε λες Όχι στο συνάδελφο, στο αφεντικό, στο διευθυντή, στον καλό πελάτη. Καλά, σίγουρα δε λες Όχι στον πολιτικάντη που με την εξουσία, που πάντα πολύ εύκολα δίνεται στους άδειους τενεκέδες, στους παντελώς άχρηστους στην κοινωνία, προσπαθεί να καλύψει το μεγάλο κενό που τον χαρακτηρίζει. 

   Τι μας κάνει εντύπωση σε όλα αυτά; Για δείτε το, είναι μια απόλυτα λογική και προβλεπόμενη εξέλιξη. Ξεκινάει από τη γλυκιά μας οικογένεια, την εγκλωβισμένη στα καταστροφικά για χρόνια κατεστημένα μιας δυσλειτουργικής κοινωνίας. Την οικογένεια την εγκλωβισμένη στα “πρέπει να αφήνεις το θείο και τη θεία να σε φιλάνε, να σε αγκαλιάζουν και να σε ζουλάνε, να σε πειράζουν και να σε κοροϊδεύουν, γιατί έτσι σου δείχνουν την αγάπη τους, αυτόν τον τρόπο ξέρουν. Κι αυτόν τον τρόπο θα υποστείς, αλλιώς είσαι ένα κακομαθημένο, αγενέστατο παιδί, που δε θα σου ξαναπάρουν δώρο”. Αυτό το παιδί παραμένεις στο μυαλό σου, μάλλον φοβάσαι μη σου πουν ότι παραμένεις, γι΄αυτό και ούτε ‘Όχι λες ούτε μοιράζεσαι με κανέναν το πρόβλημά σου, το φόβο σου και την ανάγκη σου.

   Να σταθώ και σ΄αυτό. Στο ότι τα θύματα της οποιασδήποτε παρενόχλησης δεν αναφέρουν τα περιστατικά που έζησαν για καιρό, ίσως για χρόνια ολόκληρα. Και κάποια στιγμή το κάνουν. Γιατί; Εύκολο είναι να λέμε ότι έτσι τους βόλεψε τώρα ή ότι μέχρι τώρα ήταν συνένοχοι. Κι όμως, είναι πολύ δύσκολο να το εκφράσουν. Είπαμε, ακόμη και το πιο μικρό παιδί, με όλη του την αθωότητα, διστάζει να το πει στους γονείς του. Η ενοχή που συνειδητά του έχει εμφυτευτεί δεν το αφήνει. Σε χειρότερες περιπτώσεις, έχει προηγηθεί η χρήση ναρκωτικής ουσίας, που πραγματικά σβήνει το γεγονός από τη μνήμη και το φέρνει μπροστά μόνο με αντιδράσεις τρόμου, σπασμών και πανικού. Αλλά.. ακόμη κι αν δεν έχει χρησιμοποιηθεί τοξική ουσία, το ίδιο το γεγονός, από μόνο του, είναι τόσο τοξικό, δημιουργεί ένα τόσο δηλητηριώδες περιβάλλον στην ψυχή και το μυαλό του θύματος, που η μνήμη αδυνατεί να το συγκρατήσει. Το αποβάλλει για να σωθεί ο οργανισμός, που επειδή δεν έχει τη δύναμη να το εκφράσει και να το εξωτερικεύσει , σε διαφορετική περίπτωση θα κατέρρεε. Αλήθεια, καμία τοξική ουσία δε χρειάζεται εξωγενώς. Αυτές που από μόνο του το γεγονός δημιουργεί στον οργανισμό φτάνουν και περισσεύουν. Η άμυνα ενεργοποιείται και το κακό κοιμάται. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι δεν καθορίζει υποσυνείδητα και όλη τη σεξουαλική ζωή του ενήλικα που τραυματίστηκε ως παιδί, και γενικότερα ίσως τη σχέση του με το άλλο φύλο. 

   Να μεγαλώσουμε λοιπόν αλλιώς τα παιδιά μας. Αυτή είναι η λύση. Αυτή είναι και η απαίτηση. Δυστυχώς, οι γυναίκες που τώρα υφίστανται κακοποίηση, πολύ δύσκολα θα βγουν από τον κυκεώνα τους, ακριβώς γιατί δεν έχουν μάθει ότι είναι δικαίωμα και υποχρέωσή τους να το κάνουν. Ακόμη κι αν όσοι θέλουμε να τις βοηθήσουμε τις πάρουμε με το ζόρι από την καταστροφική σχέση, πολλές από εκείνες πάλι εκεί θα επιστρέψουν, γιατί έτσι έμαθαν. Πολλά βέβαια μπορούμε να κάνουμε για να τους αλλάξουμε τη στάση και τελικά τη ζωή. Η λύση όμως στο πρόβλημα είναι να μη δημιουργήσουμε άλλους ανθρώπους που είτε θα κακοποιούν είτε θα υφίστανται κακοποίηση. Εμείς, που τώρα είμαστε γονείς, όσοι θα γίνουν γονείς από δω και πέρα, έχουμε τεράστια ευθύνη και τεράστια δύναμη στα χέρια μας. Γιατί πλάθουμε ανθρώπους. Πλάθουμε τους πολίτες της αυριανής κοινωνίας. Ποια μεγαλύτερη ανάληψη ευθύνης από αυτήν; Ποιο έργο σημαντικότερο; Ποιος ρόλος καθοριστικότερος; 

   Η θέση μας δεν είναι στον καναπέ, να καθόμαστε και να παρακολουθούμε τα σενάρια των παρενοχλήσεων και των κακοποιήσεων στην τηλεόραση. Ούτε στο internet και τα social media. Αυτό που εκεί ξεκινά ως ενημέρωση πολύ γρήγορα γίνεται ένα πικάντικο κουτσομπολιό και μόνο ως τέτοιο εξελίσσεται. Άχρηστες πληροφορίες, αδιάφορα στοιχεία, υποθέσεις και συζητήσεις επί των συζητήσεων μόνο με αερολογίες και επικίνδυνη κριτική. Χαμένος χρόνος, αποχαύνωση, αποπροσανατολισμός και, το χειρότερο, μίμηση. Γιατί έχουμε και τα παιδιά μας από δίπλα να βλέπουν και να ακούν τα ίδια και άραγε τι άλλο περιμένουμε πέρα από το να μιμηθούν αργότερα αυτά που ουσιαστικά εμείς οι ίδιοι τους μαθαίνουμε; Αυτό τους δείχνουμε ως πραγματικότητα, αυτό και θα κάνουν πράξη στη ζωή τους, αυτό θα κοιτάξουν να επιβεβαιώσουν. Και ύστερα απορούμε γιατί όλο και περισσότερα περιστατικά..

   Η θέση μας είναι δίπλα στα παιδιά. Στα σχολεία τους, στις ομάδες τους, στην καθημερινή τους ζωή. Να συζητάμε μαζί τους γι’ αυτά τα θέματα από πολύ μικρή ακόμη ηλικία, να συμμετέχουμε σε δράσεις και ενημερώσεις στο σχολικό περιβάλλον. Να τους καλλιεργήσουμε από την πρώτη στιγμή της γέννησής τους την πίστη σ’αυτό που πραγματικά είναι : προσωπικότητες με απόλυτη και αδιαμφισβήτητη αξία. Που κανένας, μα κανένας, δεν έχει το παραμικρό δικαίωμα πάνω σ’ αυτήν. Να τους καλλιεργήσουμε την αγάπη και το σεβασμό για το σώμα τους, καθώς και το σεβασμό για το σώμα του άλλου. Να τους διδάξουμε να σέβονται και να αγαπούν κάθε άνθρωπο γύρω τους, άσχετα με το φύλο, την ηλικία, την ιδιότητα, τη θέση, την εμφάνιση. Εννοείται βέβαια πως όλα αυτά δε γίνονται με τα λόγια, με κηρύγματα και διαδοχές. Γίνονται μόνο με το παράδειγμα. Το δικό μας παράδειγμα, μέσα από την καθημερινή μας στάση και συμπεριφορά.  Άρα χρειάζεται να κάνουμε κι εμείς πολλή δουλειά με τον εαυτό μας. Θα χρειαστεί συχνά να ξεκολλήσουμε από πάνω μας πεποιθήσεις και νοοτροπίες που για χρόνια ολόκληρα στην κοινωνία μας κυριαρχούν, να ανατρέψουμε πολλά που μέχρι τώρα ξέραμε και που τα είχαμε ως δεδομένα, να αλλάξουμε πολλές μέχρι τώρα σταθερές στη ζωή μας. Αλλά αξίζει τον κόπο. Αξίζει τον πόνο που θα προκαλέσει όλη αυτή η ανατροπή. Αξίζει, γιατί υπάρχει το πιο σημαντικό γιατί : η σωστή ανατροφή των παιδιών μας, η ανάδειξη των ολοκληρωμένων ανθρώπων του μέλλοντος. Και του παρόντος.

  Είναι στο χέρι μας να σταματήσει ο φαύλος κύκλος των ενοχλήσεων, παρενοχλήσεων, της κακοποίησης, του ψυχικού τραύματος, του στιγματισμού. Τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να λένε Όχι ακόμη και στη δική μας αγκαλιά, φιλί ή χάδι. Ακόμη και η μαμά ή ο μπαμπάς πρέπει πρώτα να ρωτήσουν. Και η άρνηση να είναι καθ’όλα αποδεκτή. Γιατί μόνο έτσι η κατάφαση, όταν θα είναι η ώρα της, θα είναι ουσιαστική, αληθινή κι ενθουσιώδης. Μόνο έτσι η κάθε αγκαλιά θα είναι στοργική, ζεστή και γεμάτη.

   Στα πλαίσια της κατάλληλης διαπαιδαγώγησης, ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία μας είναι τα βιβλία. Μέσα από τις ιστορίες που διαβάζουμε με τα παιδιά, πολλές εικόνες της αληθινής ζωής ζωντανεύουν μπροστά τους. Κι αυτό είναι ένα μεγάλο εφόδιο στο ταξίδι τους.;Παραθέτω λοιπόν εδώ ένα εξαιρετικό βιβλίο, που αγαπούν πολύ τα παιδιά μου και που θίγει ακριβώς αυτό : το δικαίωμα του παιδιού να λέει ΔΕ ΘΕΛΩ, να λέει ΟΧΙ. Σε όποιον και ό, τι δεν του αρέσει.