Ζούμε σε μια κοινωνία όπου για χρόνια ολόκληρα η ντροπαλοσύνη θεωρείται ντροπή. Ίσως και μεγάλη ντροπή. Μη σε δουν να είσαι συνεσταλμένος, μη σε δουν διστακτικό, καλά, εξυπακούεται, μη σε δουν να κοκκινίζεις! Πάει , κάηκες φίλε μου! Ευθύς αμέσως και πανεύκολα γίνεσαι αιτία άφθονου γέλιου, πονηρού ή και ξεκαρδιστικού ίσως. “Καλέ, εσύ κοκκίνησες!”, “Κοίτα, κοίτα, κοκκινίζει!” και άλλα τέτοια εκνευριστικά αηδιαστικά, που ποτέ δεν κατάλαβα από πού βγάζουν το γέλιο.. Anyway..
Και…φραπ!!
Σου ‘ρχεται η ταμπέλα στο μέτωπο. Να μια ταμπελάρα! “ΕΙΣΑΙ ΝΤΡΟΠΑΛΗ”, “ΕΙΣΑΙ ΝΤΡΟΠΑΛΟΣ”, ή και το πιο ευγενικό “Είσαι κλειστή”, “Είσαι κλειστός” . Λέγεται και με άλλες, πιο καμουφλαρισμένες φράσεις : “Είσαι σοβαρή”, “Είσαι σοβαρός”. Εννοώντας ότι “παραείσαι σοβαρή βρε παιδί μου”.. Και μεγαλώνεις κάπως έτσι. Πώς δηλαδή; Μα, με τη φυσική και αναμενόμενη ανταπόκριση σ΄αυτό που ακούς : επιβεβαιώνοντας την ιστορία στο μυαλό που οι υπεύθυνοι ενήλικες γύρω σου σου έχουν επιβάλλει. Αφού αυτοί λένε ότι είσαι ντροπαλή/ός, τότε έτσι θα είναι, αυτοί ξέρουν. Επομένως εσύ πρέπει διαρκώς να τους επιβεβαιώνεις και να λειτουργείς όπως λένε : ως ντροπαλή/ός.
Και πώς είναι, λες κι έχουν συνεννοηθεί όλοι, που για άλλα κι άλλα τους είναι αδύνατο να συνεννοηθούν, σ΄αυτό όμως λες και είναι μιλημένοι! Όπου κι αν πας, σε όποιο περιβάλλον κι αν βρεθείς, αμέσως παρατηρούν ότι έχεις μια συστολή και δε χάνουν ευκαιρία να τη σχολιάσουν! Λες και τους ρώτησες, λες και ζήτησες τη γνώμη τους! Μα τόση εντύπωση τους κάνει να είναι ένα παιδί λίγο πιο διστακτικό ή κι αργότερα ένας ενήλικας πιο συνεσταλμένος; Τόσο παράξενο είναι; Πραγματικά, πάντα μου προκαλούσε απορία.
Και είναι αλήθεια ότι, προσωπικά, την έχω κουβαλήσει και την έχω υποστεί αυτήν την ταμπέλα για χρόνια ολόκληρα. Τι λέω, σε όλη μου τη ζωή μέχρι τώρα. Στο σχολείο… Αχ αυτό το σχολείο με τους χαρακτηρισμούς που βγάζει και σου τους φοράει.. “Είναι πάρα πολύ καλή, άριστη, δε χρειάζεται να πούμε τίποτα, μπράβο της, αλλά…μόνο που είναι πολύ ντροπαλή, δεν “κινείται” στην τάξη, διστάζει ενώ τα ξέρει, μόνο αυτό”… Πάντα όμως αυτό. Πάντα μα πάντα. 100 στις 100 φορές. “Πολύ καλή, αλλά..”. Γιατί να υπάρχει αυτό το αλλά; Γιατί η πρόταση να μη σταματάει στο πολύ καλή; ‘Η να μη συνεχίζει με επεξήγηση του πολύ καλή; Πες τι εννοείς πολύ καλή : με ευγένεια, διακριτικότητα, σεβασμό, με σωστή συμπεριφορά προς τους συμμαθητές και τους δασκάλους της, που διαβάζει, που προσέχει στο μάθημα, που κάνει τις εργασίες της, που σκέφτεται, που μιλάει και γράφει σωστά κλπ κλπ κλπ. Πες αυτά, πες τα, γιατί δεν τα λες; Γιατί τα βάζεις όλα στο σάκο του πολύ καλή και κολλάς αμέσως δίπλα το αλλά; Σαν να θέλεις να υποβαθμίσεις όλα αυτά τα θετικά, και σημαντικά για τη ζωή, χαρακτηριστικά και να βιάζεσαι να κρεμάσεις κι εσύ την ταμπέλα : ντροπαλή. Εντάξει, το ξέρουμε, μας τα’ παν κι άλλοι…
Φυσικά, είναι και θέμα γονιού. Η δική μου μητέρα, μεγαλωμένη κι αυτή με τις δυσκίνητες, αναχρονιστικές πεποιθήσεις της κοινωνίας, επέμενε πολύ σ΄αυτό το αλλά. Μου την τόνιζε πολύ τη διστακτικότητά μου. Όχι γιατί της άρεσε βέβαια, όχι για να μου κάνει κακό. Το αντίθετο : καλό ήθελε να μου κάνει, να με βοηθήσει. Να με βοηθήσει να αποβάλω την ντροπαλοσύνη μου. Έλα όμως που έτσι το μόνο που πετύχαινε ήταν να μου ξανακρεμάει κι αυτή την ταμπέλα μου. Πάλι και πάλι και πάλι ξανά. Το ίδιο πράγμα, μοτίβο. Για μένα είχε γίνει πια ξεκάθαρα μια δική τους προσδοκία που όφειλα να τη δικαιώνω σε όλη μου τη ζωή. Είμαι ντροπαλή, είμαι κλειστή. Το έχω επαναλάβει άπειρες φορές μέσα μου, άπειρες. Και το έχω επιβεβαιώσει με τη στάση μου άλλες τόσες. Και έχω χάσει πολλές ευκαιρίες από την εγκαθίδρυση αυτής της ιστορίας στο μυαλό μου, αλήθεια, πολλές.
Αλλά όχι μόνο στο σχολείο ή στην οικογένεια, παντού, όπου κι αν βρισκόμουν, σε κάθε περιβάλλον, η ταμπελίτσα μου επάνω φώτιζε κατευθείαν. Και φίλοι μου και συνεργάτες και γνωστοί μου, όλοι, έβγαζαν ικανοποιημένοι για την ευφυία και τη διορατικότητα τους το συμπέρασμα : εσύ είσαι ντροπαλή. Κι εγώ κλεινόμουν πραγματικά, γιατί φοβόμουν μην εκφραστώ και κοκκινίσω. Εκεί κι αν θα στιγματιζόμουν κανονικά.. Αλήθεια, το ένιωθα, πως όποτε μιλούσα κοκκίνιζα. Αισθανόμουν ακαριαία την αύξηση της θερμοκρασίας στο σώμα μου. Οπότε, φυσικά, προσπαθούσα με κάθε τρόπο να αποφύγω την έκθεση. Και καθόμουν ήσυχα ήσυχα, μόνο ή κυρίως ακούγοντας. Αν και είχα μέσα μου πάντα τόσα πολλά να πω…
Χάρη σε κάποιους ανθρώπους όμως που και από τότε αλλά και αργότερα στη ζωή μου μου έβαλαν την “υποψία” για μια διαφορετική οπτική πάνω στο θέμα, και κυρίως χάρη στην πολλή δουλειά που συνειδητά, συστηματικά και ηθελημένα κάνω με τον εαυτό μου τα τελευταία 4 χρόνια, η άποψή μου έχει αλλάξει πια σημαντικά. Τόσο για την ντροπαλοσύνη όσο και για μένα την ίδια. Μάλιστα, οι άνθρωποι που έχουν μπει στη ζωή μου τα τελευταία δύο-τρία χρόνια δεν μπορούν πια καθόλου να δουν την “ντροπαλή” και την “κλειστή”και τους κάνει εντύπωση όταν με χαρακτηρίζω έτσι.
Να που τώρα έρχεται και η επιστήμη να επιβεβαιώσει πως καθόλου δεν είναι κουσούρι να είναι κάποιος συνεσταλμένος, ντροπαλός και να κοκκινίζει εύκολα. Το αντίθετο μάλιστα. Ναι, ναι, η επιστήμη μας δικαιώνει! Έχει βέβαια χρόνια που γίνονται οι έρευνες και οι παρατηρήσεις στον επιστημονικό τομέα, τώρα όμως αρχίζουν να βγαίνουν στην επιφάνεια και στην κοινή γνώμη τα αποτελέσματα τους. Με αφορμή το βιβλίο Ανθρωπότητα, του Rutger Bregman η σημερινή μου σκέψη λοιπόν. Για μένα, ένα υπέροχο βιβλίο, που παίρνει τις πιο γνωστές μελέτες και διάσημα γεγονότα, τα επαναπροσδιορίζει και προσφέρει τελικά μια άλλη ματιά στην ανθρώπινη ιστορία, πραγματικά αισιόδοξη μέσα στο σκοτάδι της γενικότερης απαισιοδοξίας και τελικά ωραία παρακινητική για ένα ευοίωνο μέλλον.
Θα αναφέρω όσο πιο συνοπτικά μπορώ το ερευνητικό πρόγραμμα που ξεκίνησε το 1958 στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Ντιμίτρι Μπελιαέφ, ζωολόγου και γενετιστή. Πρόκειται στην ουσία για μια προσπάθεια να ξεδιαλύνουν στοιχεία σχετικά με την καταγωγή του ανθρώπου, ξεκινώντας όμως με ένα περίεργο πείραμα : προσπάθησαν να δουν αν μπορούσαν να μετατρέψουν την ασημένια αλεπού, ένα κατεξοχήν τότε άγριο ζώο, σε φιλικό κατοικίδιο, κάτι σαν σκύλο δηλαδή. Και…το κατάφεραν. 6 χρόνια αργότερα, έχοντας δουλέψει αναπαραγωγικά με γενιές αλεπούδων, είδαν την πρώτη ασημένια αλεπού να κουνάει την ουρά της! Να μετατρέπεται δηλαδή από απλησίαστο αγρίμι σε συμπαθητικό ζωάκι που ζητούσε την προσοχή του ανθρώπου! Το σημαντικό είναι πως το μοναδικό κριτήριο επιλογής των αλεπούδων που θα προχωρούσαν στην αναπαραγωγή στα πλαίσια της έρευνας ήταν τα όποια ψήγματα φιλικότητας έβλεπαν σε κάποιο ζώο, μια υποψία δισταγμού δηλαδή στη συμπεριφορά τους, μια αμυδρή ελπίδα ότι μπορεί το συγκεκριμένο ζώο να μην είναι τόσο πολύ άγριο. Οι πιο φιλικές λοιπόν αλεπούδες ήταν που αναπαρήχθηκαν και εξελίχθηκαν. Και ό,τι παρατήρησαν στις αλεπούδες μπορούσε φυσικά να ισχύει αναλογικά και για τους ανθρώπους.
Έφτασαν έτσι στην ιστορική δήλωση : Η εξέλιξη του είδους μας, βασίστηκε κατά μεγάλο μέρος στην “επιβίωση του φιλικότερου”.
Τα συμπεράσματα αυτά ενισχύθηκαν ακόμη περισσότερο στα επόμενα χρόνια με πειράματα πάνω στην ευφυία των άγριων και των εξημερωμένων ζώων, διαπιστώνοντας πως οι αλεπούδες που είχαν εξημερωθεί ήταν κατα πολύ ευφυέστερες σε σχέση με τις επιθετικές, της άγριας κατάστασης. Όπως χαρακτηριστικά είπε ο βιολόγος ερευνητής Μπράιαν Χέαρ, “Αν θέλεις μια έξυπνη αλεπού, δεν επιλέγεις με γνώμονα την εξυπνάδα. Επιλέγεις με γνώμονα τη φιλικότητα”.
Εκεί που κατά κάποιον τρόπο καταλήγουμε είναι πως οι άνθρωποι “είναι εξημερωμένοι πίθηκοι”. Και ακόμη, “Είναι υπέρ-μηχανές κοινωνικής μάθησης. Είμαστε γεννημένοι για να μαθαίνουμε, να συνάπτουμε δεσμούς και να παίζουμε”. Κατ’ αυτόν τον τρόπο λοιπόν, το κοκκίνισμα είναι ίσως η μόνη έκφραση του ανθρώπου η οποία είναι αποκλειστικά ανθρώπινη. Ούτε λίγο ούτε πολύ, το να κοκκινίζεις είναι η πεμπτουσία της κοινωνικότητας. Ναι, γιατί από εκεί φαίνεται ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για το πώς σκέφτονται οι άλλοι, πώς θα εισπράξουν αυτό που εκείνοι θα πουν ή θα κάνουν, αν θα τους αρέσει ή όχι, αν θα τους ενοχλήσει ή όχι κι αν θα ανταποκριθούν. Δηλαδή, σκέφτονται και τους άλλους, σκέφτονται πριν δράσουν . Κι αυτό τους το χαρακτηριστικό είναι που προάγει τη συνεργασία, άρα και την εξέλιξη. Γιατί εξέλιξη χωρίς να έχει προηγηθεί συνεργασία είναι αδύνατη.
Κι αν παρατηρήσουμε γύρω μας, αν δούμε τους πιο επιτυχημένους αλλά και ευτυχισμένους ταυτόχρονα στη ζωή (επιτυχία δίχως ευτυχία δεν είναι επιτυχία), αν δούμε εκείνους που κατάφεραν να επηρεάσουν και να εμπνεύσουν πολλούς ανθρώπους οπουδήποτε στον κόσμο, κι αν πάμε προς τα πίσω και δούμε την ιστορία τους, την πορεία τους, το ξεκίνημά τους, τότε στους περισσότερους, αν όχι σε όλους από αυτούς, θα δούμε ανθρώπους γενικά συνεσταλμένους, ήπιους, χαμηλών τόνων, ίσως και πολύ διστακτικούς. Που όμως ακριβώς χάρη σ΄αυτά τα πιο ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους κατάφεραν να ξεχωρίσουν και να ηγηθούν, ακόμη και σε ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού, ακόμη και στο μεγαλύτερο ίσως τμήμα του κόσμου. Αντίθετα, οι φαινομενικά δυνατοί, οι θρασείς, οι αγενείς και οι φασαριόζοι μόνο για λίγο καιρό φαίνεται να ηγούνται, για όσο κρατάει η φασαρία που κάνουν και μετά χάνονται και μετά..σιωπή.
Φίλοι μου λοιπόν ντροπαλοί, μην ντρέπεστε για την ντροπαλοσύνη σας! Νιώστε υπερήφανοι γι’ αυτήν. Ας μου επιτραπεί η έμφαση, μας κάνει λίιιιιγο πιο ανθρώπινους, λίιιιγο πιο προχωρημένους στην πορεία της εξέλιξης, μας έχει πάει λίιιιγο πιο μακριά από το Homo neanderthalensis και λιγάκι πιο γρήγορα από τους υπόλοιπους με τα γερά, δυνατά, απόλυτα αρρενωπά, τραχιά χαρακτηριστικά… Όχι, μην μείνετε κρυμμένοι στη συστολή και τη διακριτικότητά σας. Δουλέψτε με τον εαυτό σας και εξωτερικεύστε τον πλούτο που έχετε μέσα σας. Εκφραστείτε, δείξτε, ζητήστε, διεκδικήστε. Κάνετε αυτό που φοβάστε, μόνο έτσι θα ξεπεράσετε το φόβο σας. Αλλά μη χάσετε αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που σας εξυψώνει ως ανθρώπους. Είναι η ιδιοσυγκρασία σας και η ταυτότητά σας, μην τις αρνείστε για τη χάρη κανενός brutal τύπου που φαίνεται να κερδίζει τα φώτα της προσοχής. Είναι μόνο προσωρινή, επιφανειακή και αστήρικτη η φωταγώγησή του. Εσείς να φωτίζετε τον κόσμο με την ευγένεια και τη φιλικότητά σας, κι ας είναι το φως σας πιο χαμηλό. Θα είναι όμως σταθερό και στο τέλος θα λάμψει.
Φίλοι μου ντροπαλοί, κοκκινίστε, χωρίς φόβο μα με πολύ πάθος!!!
